Alarmujące dane statystyczne dotyczące wypadków przy pracy

Dane liczbowe i wskaźniki częstotliwości wypadków ogółem, śmiertelnych oraz ciężkich w latach 2005–2008 przedstawione zostały odpowiednio w poniższych tabelach 1, 2 i 3.

Tabela 1. Kształtowanie się wypadków ogółem

W 2006 r., w porównaniu do roku 2005, liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy wzrosła z 84 400 do 95 500 osób, co stanowiło wzrost liczby poszkodowanych o 13,1% w stosunku do roku poprzedniego. Dalszy wzrost liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy do 99 200 osób, czyli o 3,9% w porównaniu do roku poprzedniego, nastąpił w 2007 r. Niestety wzrostowy trend liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy miał miejsce również w 2008 r., gdyż liczba poszkodowanych w wypadkach wzrosła w porównaniu do 2007 r. do 104 400 osób, czyli o dalsze 5,3%.

Uwaga!

Znamienny jest fakt, że ok. 40% poszkodowanych w wypadkach przy pracy posiadało krótki (do 1 roku) staż pracy.

W kolejnych latach – od 2005 do 2008 r. – wzrastał także wskaźnik częstotliwości wypadków. Szczególnie niepokojący jest znaczny wzrost liczby wypadków śmiertelnych z 468 w 2005 r. do 523 w 2008 r. W roku 2008 w porównaniu do roku 2007 liczba wypadków śmiertelnych wzrosła o 9,2%.

W latach od 2005 do 2007 r. wzrastała także liczba wypadków ciężkich (w roku 2008 w porównaniu do 2007 r. liczba wypadków ciężkich zmalała).

W roku 2008 ok. 72% wypadków miało miejsce w sektorze prywatnym. Najwięcej wypadków miało miejsce w:

• przetwórstwie przemysłowym (ponad 40%),
• handlu i naprawach (11,4%),
• budownictwie (9,5%),
• ochronie zdrowia i pomocy społecznej (7,3%).

Szczególnie znaczący wzrost wypadkowości w 2008 r. w porównaniu do roku 2007 nastąpił w:

• rolnictwie, leśnictwie i łowiectwie – o 11,2%, a śmiertelnych – 21,7%,
• budownictwie – o 11,7%, a śmiertelnych – 35,6%,
• handlu i naprawach – o 13,7%, a śmiertelnych – 7,4%.

Uwaga!

W transporcie i gospodarce magazynowej oraz górnictwie nastąpił znaczny wzrost wypadków śmiertelnych (w transporcie o 31,1%, a górnictwie – 15,4%).

Z danych statystycznych GUS wynika, że zaistniałe w 2008 r. wypadki spowodowało ponad 200 000 przyczyn, czyli średnio 2 przyczyny powodowały 1 wypadek przy pracy.

Natomiast z danych opublikowanych przez Państwową Inspekcję Pracy wynika, że przy badaniu wypadków przez inspektorów pracy 1 wypadek powoduje średnio 5 przyczyn.

Uwaga!

Dominującą przyczyną wypadków – wg danych GUS – jest nieprawidłowe zachowanie pracownika (ponad 56% wszystkich przyczyn).

Według wydarzeń będących odchyleniem od stanu normalnego najwięcej wypadków miało miejsce na skutek poślizgnięć i upadków podczas chodzenia, a wydarzenia które spowodowały urazy osób poszkodowanych, to uderzenie w nieruchomy przedmiot lub przez obiekt w ruchu przy wykonywanej przez poszkodowanego czynności poruszanie się.

Analizując dane statystyczne GUS, trzeba mieć na uwadze fakt, że nie wszystkie wypadki są zgłaszane i rejestrowane oraz że dochodzenia powypadkowe, a następnie dokumentacja powypadkowa jest niejednokrotnie niepełna i zawiera wiele błędów. Dużo trudności, na przykład w wypełnianiu statystycznej karty wypadku przy pracy sprawiają jej pytania od 18 do 27.

Potwierdzeniem występujących nieprawidłowości są wyniki kontroli PIP, które ujawniły, że najwięcej nieprawidłowości występuje w małych zakładach pracy, a dotyczą one w szczególności:

• ustalania nieadekwatnych do stanu faktycznego przyczyn wypadków,
• pomijania części przyczyn wypadków,
• ustalania środków i wniosków profilaktycznych nieadekwatnych do przyczyn wypadków.

Dlatego też dane statystyczne dotyczące wypadków przy pracy opublikowane przez GUS mogą być obarczone tymi błędami i brakami. Jednak dane te pozwalają na wyciągnięcie pewnych wniosków ogólnych. Przede wszystkim w firmach powinny być opracowane szczegółowe kierunki (programy) działań prewencyjnych, uwzględniających:

• specyfikę prowadzonej działalności,
• występujące zagrożenia,
• ryzyko zawodowe,
• aktualny stan bhp itp.

Osiągnięcie sukcesu w zakresie zahamowania wzrostu i doprowadzenia do sukcesywnego zmniejszania liczby oraz wskaźników częstotliwości wypadków wymaga podjęcia skutecznych i konsekwentnych działań w firmach, na poszczególnych stanowiskach pracy.

W tym celu powinna być dokonana rzetelna ocena stanu warunków pracy i ryzyka zawodowego, szczególnie na stanowiskach pracy i przy czynnościach, gdzie występuje najwięcej wypadków.

Bardzo przydatne będzie także dokonanie analizy:

• przyczyn i okoliczności zaistniałych wypadków i zdarzeń potencjalnie wypadkowych,
• trafności ustalonych przyczyn tych wypadków,
• skuteczności podejmowanych działań prewencyjnych.

Uwaga!

Jednym z podstawowych celów prewencyjnych powinno być niedopuszczenie do powstawania wypadków powtarzalnych. Pamiętać należy, że wypadki powstające w firmie z powodu tych samych lub podobnych przyczyn, jak również w tych samych bądź podobnych okolicznościach, świadczą o braku albo nieskuteczności działań prewencyjnych.

Służba bhp ma obowiązek sporządzać i przedstawiać pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowe analizy stanu bhp zawierające propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia oraz zdrowia pracowników, a także poprawę warunków pracy.

Można wykorzystać tę możliwość, przedstawiając pracodawcy rzetelny stan technicznych warunków pracy i propozycje działań prewencyjnych w taki sposób, aby uzyskać jego aprobatę i poparcie dla proponowanych przedsięwzięć. Należy tu między innymi zwrócić uwagę na duże koszty bezpośrednie i pośrednie, jakie powodują wypadki przy pracy, oraz opłacaną przez pracodawcę zróżnicowaną składkę na ubezpieczenie wypadkowe, w zależności od kształtowania się wypadkowości w firmie.

Uwaga!

Od stosunku i zaangażowania pracodawcy w rozwiązywanie problemów ochrony pracy w firmie zależeć będzie w dużej mierze skuteczność podejmowanych działań prewencyjnych. Największy problem mogą stanowić małe firmy, w których najczęściej są nie przestrzegane przepisy bhp i gdzie często brak jest skutecznych działań prewencyjnych.

Pamiętać należy, że jak wynika z danych statystycznych GUS, dużo wypadków zdarza się przy pracach o stosunkowo małym zagrożeniu. Najwięcej wypadków zdarza się na przykład na skutek:

• potknięć,
• poślizgnięć,
• upadków podczas chodzenia.

Za przyczynę takich wypadków najczęściej uznaje się niedostateczną koncentrację uwagi na wykonywanej czynności, a jako wniosek profilaktyczny proponuje się omówić wypadek z pracownikami.

Nie umniejszając trafności dokonywanych ustaleń i proponowanych przez zespoły powypadkowe wniosków profilaktycznych, powszechność oraz powtarzalność zdarzeń wypadkowych na skutek potknięć, poślizgnięć i upadków podczas chodzenia wymaga jednak głębszej analizy przyczyn oraz okoliczności tych zdarzeń.

W prowadzonych postępowaniach powypadkowych nie uwzględnia się dość często wielu przyczyn upadków podczas chodzenia i nie określa wniosków profilaktycznych dotyczących na przykład:

• śliskiej (po umyciu) podłogi,
• parametrów schodów, na których nastąpiło potknięcie i upadek poszkodowanego,
• sprawdzenia, czy poszkodowany schodząc po tych schodach trzymał się poręczy, czy do wypadku przyczyniło się obuwie poszkodowanego itp.

Uwaga!

W zakładzie pracy należałoby dokonać identyfikacji miejsc o dużym zagrożeniu upadkiem podczas chodzenia i zapoznać pracowników z miejscami oraz czynnościami związanymi z narażeniem na to zagrożenie.

Jedną z przyczyn ponad 50% zaistniałych w 2008 r. wypadków było – wg danych GUS – nieprawidłowe zachowanie pracownika. W związku z tym informując (szkoląc) pracowników, jak można się uchronić przed upadkiem podczas chodzenia, należałoby pobudzić ich myślenie i wyobraźnię w zakresie doboru zachowań asekuracyjnych oraz podkreślić znaczenie koncentracji uwagi na wykonywanej czynności, a przede wszystkim występujących zagrożeniach.

Często niebezpieczne zdarzenia powstają przy współudziale skłonności pracownika do ryzyka, roztargnienia, braku koncentracji, agresji czy depresji. Działania prewencyjne powinny uwzględniać między innymi przeciwdziałanie tym skłonnościom, a szczególnie roztargnieniu i braku koncentracji, na przykład przez wzmocnienie motywacji do uważnego oraz bezpiecznego wykonywania poszczególnych czynności.

Z danych GUS wynika także, że ok. 40% poszkodowanych w wypadkach przy pracy posiadało staż pracy poniżej 1 roku. Jest to sygnał do zajęcia się jakością szkolenia wstępnego bhp, szczególnie szkolenia wstępnego bhp na stanowisku pracy, czyli instruktażu stanowiskowego bhp.

Należy kontrolować, jak jest prowadzony instruktaż stanowiskowy bhp, a między innymi sprawdzić, czy osoby go prowadzące posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz przeszkolenie w zakresie metod jego prowadzenia. Sprawdzić też nalezy, czy jest opracowany szczegółowy program instruktażu stanowiskowego bhp oraz czy uwzględnia on wszystkie etapy szkolenia bhp określone w rozporządzeniu w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Warto pamiętać, że w trakcie instruktażu stanowiskowego bhp, należy zwrócić szczególną uwagę na sposób pokazu i objaśnienia przez instruktora pracownikowi całego procesu pracy z uwzględnieniem występujących zagrożeń oraz przyswojenie przez szkolonego przekazanej wiedzy, a przede wszystkim samodzielne wykonywanie pracy.

W 2008 r., w porównaniu do roku 2007, alarmuje wzrost wypadków w budownictwie, szczególnie śmiertelnych – o ponad 35%! Wzrost ten, który nastąpił przede wszystkim w małych firmach, wskazuje na brak lub nieskuteczność podejmowanych dotychczas działań prewencyjnych.

Stwierdzany od kilku lat przez PIP zły stan bezpieczeństwa i higieny pracy na budowach nie zmienia się. Nadal występuje na wielu budowach:

• bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia zatrudnionych,
• brak skutecznego nadzoru i koordynacji robót budowlanych.

Stan ten wymaga – szczególnie w małych firmach budowlanych – podjęcia wielokierunkowych działań prewencyjnych, łącznie z konsekwentnym egzekwowaniem przez PIP obowiązków w zakresie bhp, w stosunku do pracodawców niezainteresowanych uzyskaniem zasadniczej poprawy w tym zakresie...