• Kopiuj
  • Drukuj
  • A-AA+

Poznaj metody oceny wydatku energetycznego

05.07.2017AKTUALNE
Poznaj metody oceny wydatku energetycznego

Znajomość podstawowego kryterium ogólnych zasad oceny uciążliwości pracy, jakim jest wydatek energetyczny, powinna być ważnym narzędziem dla każdego pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Warto w takim razie poznać metody oceny wydatku energetycznego. Wówczas będziesz wiedzieć, co i w jaki sposób możesz ocenić samodzielnie, a kiedy lepiej przeprowadzenie oceny wydatku energetycznego zlecić specjalistom zewnętrznym.

Korzyści 

Informacje zawarte w tym artykule pozwolą Ci:

  • Samodzielnie przeprowadzić ocenę wydatku energetycznego i oszczędzić pieniądze

  • Określić poprawność oceny wydatku energetycznego przeprowadzonej przez eksperta lub firmę zewnętrzną

  • Wybrać najlepszy sposób oceny wydatku energetycznego pracowników swojej firmy

Zacznijmy od podstawowego stwierdzenia, że nie jest możliwe wykonanie bezpośredniego pomiaru energii zużywanej na określoną pracę dynamiczną. Ocena tej wielkości dokonywana jest w sposób pośredni:

  1. metodą pomiarów zmian fizjologicznych zachodzących podczas pracy – głównie częstości skurczów serca,

  2. metodą pomiarów wentylacji płuc,

  3. metodą kalorymetrii bezpośredniej,

  4. metodą kalorymetrii pośredniej,

  5. metodami chronometrażowo-tabelarycznymi.

Podkreślmy też, że pierwsze cztery metody możliwe są do realizacji w specjalnych warunkach lub przy użyciu specjalistycznej aparatury i przez osoby o wysokich kwalifikacjach. Aktualnie są one stosowane przez laboratoria i firmy wykonujące takie badania.

Metoda nr 1 – Mierniki wydatku energetycznego typu MWE

Na wykorzystaniu zależności między wentylacją płuc, zużyciem tlenu a wydatkiem energetycznym oparte są mierniki wydatku energetycznego typu MWE. Pomiar tego typu wymaga specjalistycznego przeszkolenia (np. w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym) i sporego doświadczenia. Jest ponadto uciążliwy dla testowanych osób i powoduje zakłócenie cyklu produkcyjnego.

Podczas pomiarów z wykorzystaniem tych mierników należy uwzględnić m.in. następujące fakty:

  • podczas bardzo lekkiej pracy sam pomiar wentylacji płuc może by

  • bodźcem emocjogennym – tak silnym, że może spowodowa

  • zawyżenie w stosunku do rzeczywistego zapotrzebowania metabolicznego,

  • hiperwentylacja występująca podczas bardzo ciężkiej pracy na skutek gromadzenia się kwaśnych produktów przemiany materii i zakłócenia równowagi kwasowo-zasadowej może powodowa

  • zawyżenie wyników.

Metoda 2 – Metody chronometrażowo-tabelaryczne

Do szacunkowego określenia wielkości wydatku energetycznego stosowane są metody chronometrażowo-tabelaryczne. Przy pewnym doświadczeniu i bezwzględnym przestrzeganiu ustalonych reguł każdy specjalista ds. bhp może wg nich dość obiektywnie ocenić wielkość wydatku energetycznego.

Podstawowym założeniem metod chronometrażowo- tabelarycznych jest, że wydatek energetyczny na wykonanie takich samych czynności roboczych przez różne osoby, mające doświadczenie w wykonywaniu analizowanych operacji i czynności, jest podobny. Różnice występujące przy takim szacowaniu dotyczą w praktyce zwykle masy ciała pracowników wykonujących taką samą czynność.

Ważne

Metody szacunkowe oscylują w granicach 10% błędu dla doświadczonego analityka, co jest wystarczające do tego typu analiz.

Natomiast decydującym elementem zróżnicowania wielkości wydatku energetycznego dla danego rodzaju czynności (operacji) jest różny czas przeznaczony na jej wykonanie.

Najistotniejszym elementem oceny dla metod chronometrażowo-tabelarycznych, stosowanych do szacunkowego określenia wielkości wydatku energetycznego, jest obserwacja pracy i wyodrębnienie czynności, którym można na podstawie opracowanych tabel przyporządkować określoną wielkość kosztu energetycznego. Należy pamiętać przy tym o zastosowaniu następujących zasad:

  • nigdy nie posługujmy się w sposób mechaniczny tabelami, w których jest określona całodzienna wartość wydatku energetycznego,

  • na dwóch identycznych z nazwy stanowiskach pracy wydatek energetyczny może się znacznie różni

  • (różnice w konstrukcjach maszyn, instalacji, tempa pracy, organizacji itp.).

Metoda 3 – Metoda G. Lehmanna

W przypadku trudności w znalezieniu dla ocenianych czynności danych w tabelach należy zastosować tzw. metodę Lehmanna. Polega ona na określeniu 2 wielkości ocennych podczas wykonywania pracy, mianowicie:

  • pozycji ciała,

  • zaangażowania fragmentów ciała (grupy mięśni) i stopnia jego ciężkości.

Podczas wstępnej kwalifikacji wg stopnia ciężkości trzeba kierować się następującymi kryteriami:

  • praca lekka – wykonywana w swobodnym tempie, ciężar stosowanych narzędzi i transportowanych przedmiotów jest znikomy,

  • praca średnio ciężka – wymagająca szybkiego tempa i operowania (lub transportowania) przedmiotami o masie (M) 5 < M < 10 kg lub praca o umiarkowanym tempie, ale przy przemieszczaniu przedmiotów o masie 10 < M < 15 kg,

  • praca ciężka – wymagająca szybkiego tempa i operacji przy użyciu przedmiotów 10 < M < 15 kg lub praca o umiarkowanym tempie z zastosowaniem przedmiotów o masie M > 15 kg.

Tabela 1. Uproszczona metoda Lehmanna

Część A – pozycja ciała

Pozycja ciała
Wydatek energetyczny

kcal/min

kJ/min

W/m2

W

Siedząca

0,3

1,26

12

21

Na kolanach

0,5

2,10

19

35

W kucki

0,5

2,10

19

35

Stojąca

0,6

2,51

23

42

Stojąca pochylona

0,8

3,35

31

56

Chodzenie

1,7–3,5

7,12–14,65

66–124

119–144

Część B – zaangażowanie fragmentów ciała (grupy mięśni) i stopień jego ciężkości

Rodzaj i ciężkość pracy

Wydatek energetyczny

kcal/min

kJ/min

W/m2

W

Praca palców, ręki
i przedramienia

Lekka

0,5–0,6

1,3–2,5

12–23

21–42

Średnia

0,61–0,9

2,51–3,8

24–35

43–63

Ciężka

0,91–1,2

3,81–5

36–47

65–84

Praca jednego ramienia

Lekka

0,7–1,2

2,9–5

27–47

49–84

Średnia

1,21–1,7

5,01–7,1

48–66

85–119

Ciężka

1,71–2,2

7,11–9,2

67–85

120–153

Praca obu ramion

Lekka

1,5–2

6,3–8,4

58–78

105–140

Średnia

2,01–2,5

8,41–10,5

79–97

141–174

Ciężka

2,51–3

10,51–12,6

98–116

175–209

Praca mięśni kończyn
i tułowia

Lekka

2,5–4

10,5–16,7

97–155

174–279

Średnia

4,01–6

16,71–25,1

156–233

280–419

Ciężka

6,01–8,5

25,11–35,6

234–329

420–593

Bardzo ciężka

8,51–11,5

35,61–48,1

330–445

594–802

W tabeli 1 podane są również wartości metabolizmu (wydatku energetycznego), z wyłączeniem metabolizmu podstawowego – w jednostkach W/m2 i W.

Następnym krokiem jest zsumowanie wartości z obu części powyższej tabeli dla poszczególnych czynności (operacji) i pomnożenie przez czas ich wykonywania. Tak obliczona wartość stanowi całkowity wydatek energetyczny (netto), związany z wykonywaną pracą w ciągu zmiany roboczej.

Ważne

Trzeba tu pamiętać o współczynniku 0,85 w przypadku oceny pracy wykonywanej przez kobiety. Istotnym elementem przy zastosowaniu metody Lehmanna jest pomiar parametrów mikroklimatu na ocenianym stanowisku (wartości podawane w tabelach odnoszą się do pracy wykonywanej w warunkach umiarkowanego środowiska termicznego).

W przypadku środowiska gorącego wydatek energetyczny jest wyższy o ok. 12%, a środowiska zimnego – 10%.

Miej na uwadze, że jeżeli masz wiedzę na temat oceny wydatku energetycznego, możesz:

  • samodzielnego wykona

  • uproszczoną szacunkową ocenę wydatku energetycznego w swojej firmie

  • dokonać oceny pomiaru wydatku energetycznego przeprowadzonego przez firmę zewnętrzną lub zewnętrznego eksperta.

Zenon Galewski
certyfikowany ekspert ds. oceny ryzyka
procesowego i zawodowego, systemów zarządzania
bezpieczeństwem, ochroną środowiska oraz HACCP

Słowa kluczowe:
ocena wydatku energetycznegowydatek energetyczny

Powiązane treści

Poradnia 48 Portalu BHP

Jeśli masz jakiekolwiek pytania skorzystaj z indywidualnej porady grona naszych wybitnych Ekspertów.

Poznaj ekspertów

Bądź codziennie na bieżąco ze zmianami w branży BHP, dzięki aplikacji stworzonej przez najlepszych Ekspertów.

Pobierz aplikację