Przepisy bhp dotyczące służb mundurowych niezgodne z Konstytucją

W zeszłym roku (15.09.2014 r.) wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich – Ireny Lipowicz, o stwierdzenie niezgodności:

• art. 7 ust. 1 pkt 6 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 355 ze zm.) oraz
• art. 9 ust. 7 pkt 8 ustawy z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1402 ze zm.)

z art. 66 ust. 1 w związku z art. 87 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

• art. 52 ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. nr 29, poz. 154 ze zm.),
• art. 56 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1411 ze zm.),
• art. 11 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1106 ze zm.) oraz
• art. 143 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1404 ze zm.)

z art. 66 ust. 1 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zdaniem RPO żadna z ustaw regulująca przepisy o wskazanych służbach mundurowych (…)”nie określa prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy". Żadna z ustaw nie wskazuje ani obowiązków pracodawcy, ani sposobu realizacji tego prawa. Ustawy o Policji oraz o Straży Granicznej upoważniają jedynie Komendantów Głównych tych służb do określenia w drodze zarządzeń szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby. Natomiast ustawy o ABW, CBA, o Służbie Celnej, SKW i SWW nakładają upoważnienia ustawowe odpowiednio na Prezesa Rady Ministrów, Ministra Obrony Narodowej oraz ministra właściwego do spraw finansów publicznych obowiązek określenia warunków bezpieczeństwa i higieny służby.

Mając powyższe na uwadze analiza przepisów ustaw o służbach mundurowych, dotyczących bezpieczeństwa i higieny służby wywoływała wątpliwości w zakresie ich zgodności z Konstytucją.

Jako że – jak podkreśla RPO w swoim wniosku – „każdy obywatel” ma prawo do bezpiecznych higienicznych warunków pracy, a sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy w tym zakresie określa ustawa, oznacza to, że nie jest ono ograniczone wyłącznie do osób pozostających w stosunku pracy, ale dotyczy też wszelkich innych osób wykonujących pracę (w różnych formach zatrudnienia). Niniejsza norma konstytucyjna obejmuje zatem również funkcjonariuszy służb mundurowych oraz żołnierzy , pozostających w administracyjno-prawnych stosunkach służbowych.

Zatem zdaniem Ireny Lipowicz obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, również funkcjonariuszom służb mundurowych powinien wynikać bezpośrednio z ustawy a nie z aktów wewnętrznych czy aktów wykonawczych.

Zdanie RPO podziela Prokurator Generalny. W swoim stanowisku wyrażonym w połowie czerwca br. przyznał rację Irenie Lipowicz i również wniósł o stwierdzenie powołanych przez nią przepisów za niezgodne z Konstytucją, wskazując, że art. 7 ust. 1 pkt 6 ustawy o Policji oraz art. 9 ust. 7 pkt 8 ustawy o Straży Granicznej nie spełniają wymogów określonych wart. 66 ust. 1 Konstytucji.

Jednocześnie PG wniósł o orzeczenie – na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – utraty mocy obowiązującej powołanych wyżej przepisów z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Prokurator, jak najbardziej, przychyla się do zdania, że „(…)prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest prawem konstytucyjnym przysługującym każdemu, kto pracę wykonuje, a więc także funkcjonariuszom Policji oraz funkcjonariuszom Straży Granicznej, ponieważ "służba" w Policji i "służba" w Straży Granicznej to nic innego jak praca, tyle że o szczególnym charakterze, o czym w dalszej części niniejszego stanowiska.”

Prokurator podziela również zdanie RPO, że „(…) sposób realizacji prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz związane z realizacją tego prawa obowiązki pracodawcy musi określać ustawa (art. 66 ust. l zdanie drugie Konstytucji)”, a nie akt wewnętrzne czy akty wykonawcze.

Prokurator Generalny podkreślił jednocześnie, że „uregulowanie w ustawie – Kodeks pracy sposobu realizacji prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz związanych z realizacją tego prawa obowiązków pracodawcy nie oznacza jednak, że uregulowanie tej samej materii w sposób odmienny, z uwzględnieniem szczególnych obowiązków pracowników wynikających ze stosunku pracy, w innej ustawie niż ustawa – Kodeks pracy nie jest dopuszczalne”. W tym przypadku trzeba wszak brać pod uwagę inny, niż w przypadku zwykłego stosunku pracy, charakter zadań wykonywanych przez funkcjonariuszy Policji i funkcjonariuszy Straży Granicznej. Dlatego też trzeba nieco inaczej określić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w Policji i Straży Granicznej oraz – wynikające z tych zasad – obowiązki pracodawcy. Zatem trzeba by było zmienić ustawy o służbach mundurowych tak, aby to one regulowały kwestie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prawa obowiązki pracodawcy w tym zakresie.

Jak podkreśla Prokurator Generalny „utrata mocy obowiązującej zaskarżonych "przepisów delegacyjnych" spowoduje jednoczesną utratę mocy obowiązującej, wydanych na podstawie tych przepisów, aktów wykonawczych”. To z kolei może zdaniem Prokuratora grozi powstaniem luki w prawie. Miałaby ona polegać na braku regulacji z zakresu bhp, dostosowanych do szczególnych warunków służby funkcjonariuszy: Policji, Straży Granicznej, ABW, A W, CBA, SKW, SWW oraz Służby Celnej. Dlatego też wniósł on o odroczenie utraty mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów na okres 12 miesięcy. Według Prokuratora to wystarczająca ilość czasu, aby ustawodawca przygotował konieczne zmiany legislacyjne. Jednocześnie Andrzej Seremet zaznaczył, że „aktualnie w Sejmie są prowadzone prace nad projektem ustawy o Agencji Wywiadu (…) oraz projektem ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (…), które to akty prawne zawierają już uregulowania dotyczące zarówno sposobu realizacji prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (służby), jak też obowiązków w tym zakresie pracodawcy w stosunku do funkcjonariuszy AW i ABW”.

Sygn. akt: K 18/14