27 zasad bezpiecznej pracy w laboratorium chemicznym

Podczas prac w laboratoriach chemicznych pracownicy, studenci, uczniowie narażeni są najczęściej na:

• urazy oczu w wyniku zanieczyszczenia ich substancjami chemicznymi,
• skaleczenia (szkłem),
• oparzenia chemiczne,
• oparzenia termiczne,
• zatrucia,
• stłuczenia,
• porażenia i oparzenia prądem elektrycznym.

Aby zapobiegać takim zagrożeniom osoby narażone powinny zapamiętać kilka zasad właściwego postępowania. Prezentujemy zatem poniżej zbiór podstawowych zasad bezpiecznej pracy w laboratorium chemicznym, które polegają na:

1)      prowadzeniu prac w miejscach lub pomieszczeniach przystosowanych do danego rodzaju prac;

2)      prowadzeniu wszelkich prace z chemikaliami, podczas których wydzielają się pary lub gazy szkodliwe dla zdrowia zawsze pod skutecznie działającym wyciągiem (dygestorium);

3)      prowadzeniu prac stwarzających szczególne zagrożenie zdrowia lub życia zawsze w obecności co najmniej jednej, innej osoby, w celu zapewnienia asekuracji (np. przy prowadzeniu prac z wodorem);

4)      stosowaniu odpowiednich zabezpieczeń technicznych (głównie ekranów ochronnych) i środków ochrony indywidualnej przy prowadzeniu reakcji w warunkach stwarzających możliwość:

• pęknięcia aparatury,
• pryskania zawartości naczynia,
• uderzenia odłamkami szkła;

5)      wykonywaniu wszelkich prac ze stężonymi kwasami i substancjami żrącymi z zastosowaniem:

• kwasoodpornej odzieży,
• rękawic kwasoodpornych (wykonanych na przykład z PCW, gumy, nitrylu, neoprenu czy PVA),
• okularów ochronnych,
• przyłbic ochronnych;

6)      stosowaniu wyłącznie substancji o ustalonym stopniu szkodliwości dla zdrowia i znanych właściwościach (substancje o nieustalonym stopniu szkodliwości dla zdrowia mogą być stosowane jedynie w laboratoriach naukowo-badawczych i doświadczalnych, przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności);

7)      posiadaniu przez pracowników wiedzy na temat właściwości fizykochemicznych i toksycznych wszystkich stosowanych w pracy odczynników oraz skutków ewentualnego zmieszania (również przypadkowego) stosowanych w laboratorium substancji i preparatów;

8)      używaniu wyłącznie substancji chemicznych oznakowanych w sposób umożliwiający ich identyfikację;

9)      przechowywaniu odczynników w odpowiednich opakowaniach (naczyniach) i we właściwych warunkach;

10)   niepobieraniu odczynników przez ustne zasysanie do pipet (należy stosować do tego celu pompki ssące lub gumowe gruszki z kawałkiem gumowego węża);

11)   niewąchaniu cieczy bezpośrednio nad naczyniem (należy stosować zasadę mówiącą, że „chemik wącha ręką a nie nosem”);

12)   przelewaniu i odmierzaniu dymiących cieczy za pomocą ssącej pompki oraz koniecznie pod wyciągiem;

13)   unikaniu w każdym przypadku kontaktu substancji chemicznych z oczami i skórą;

14)   wlewaniu zawsze kwasu do wody – nigdy odwrotnie (kwas siarkowy należy wlewać cienką strużką);

15)   utrzymywaniu w nienagannym stanie statywów, łap i łączników (nie wolno dopuścić do skorodowania ich śrub, przegubów i innych metalowych części);

16)   stosowaniu dostatecznie dużej podstawy przy statywach przenośnych;

17)   używaniu łaźni wodnych lub zakrytych płytek elektrycznych i kontrolowaniu temperatury procesu przy wykonywaniu reakcji z cieczami łatwo palnymi, wymagającymi podgrzewania, a także przy destylacji cieczy łatwo palnych (destylację próżniową należy wykonywać, stosując przyłbicę na twarz);  

18)   wykonywaniu w kolbach kulistych reakcji w wysokiej temperaturze i pod zwiększonym lub zmniejszonym ciśnieniem (kolby próżniowe powinny być grubościenne);

19)   poddawaniu próbie wytrzymałościowej na próżnię przed pierwszym użyciem kolb i eksykatorów próżniowych;

20)   przechowywaniu we właściwych miejscach i właściwy sposób eksykatorów próżniowych (najlepiej w oddzielnych pomieszczeniach lub za ekranami ochronnymi, szlif powinien być zaś zawsze posmarowany smarem do szlifów);

21)   używaniu węży doprowadzających gaz do palników wyłącznie w dobrym stanie technicznym, unikaniu plątania węży od innych palników i zachowaniu przy zapalaniu palnika odległości na długość przedramienia (nigdy nie wolno pochylać się nad palnikiem);

22)   stosowaniu do wszystkich prac z substancjami chemicznymi odpowiednio dobranych do zagrożeń środków ochrony indywidualnej, spełniających wymagania dotyczące oceny zgodności, i znajomości przez pracowników zasad właściwego posługiwania się tymi środkami;

23)   niestosowaniu do środków spożywczych naczyń laboratoryjnych;

24)   nieprzechowywaniu substancji chemicznych w opakowaniach zwyczajowo stosowanych do środków spożywczych;

25)   niespożywaniu w laboratorium chemicznym posiłków i napojów oraz niepaleniu tytoniu;

26)   niewylewaniu do zlewu niezneutralizowanych pozostałości substancji chemicznych, jeżeli instalacja kanalizacji nie jest podłączona do neutralizatora ścieków;

27)   utrzymywaniu ładu, czystości i porządku przy pracy oraz w całym pomieszczeniu.

Należy pamiętać również, że w pomieszczeniach laboratoryjnych można przechowywać odczynniki i inne substancje chemiczne jedynie w ilościach niezbędnych do bieżącej pracy.

Natomiast przechowując odczynniki chemiczne w szklanych pojemnikach z korkiem szlifowanym, należy pamiętać, aby:

• właściwie dopasować korek do szlifu szyjki (w przypadku dymiących kwasów należy dodatkowo zabezpieczyć korek kołpakiem szklanym),
• ostrożnie i umiejętnie otwierać pojemniki (ruchem zbliżonym do wykręcania śruby).

Jeśli zaś substancje chemiczne przechowywane są w szklanych balonach, balony te muszą być ustawione w mocnych koszach. W przestrzeni między balonem a koszem powinien znajdować się materiał wypełniający.